Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ηπείρου,δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε… απρόσκλητους επισκέπτες, τους οποίους αν δεν ‘περιποιηθούμε’ κατάλληλα μπορεί και να πονέσουμε…
Ειδικά όσων τα σπίτια είναι λιθόκτιστα οι σκορπιοί, (περί αυτών ο λόγος) είναι σχεδόν συγκάτοικοι και τρομάζουν εμάς και τις οικογένειές μας.
Εάν μάλιστα έχουμε και την ατυχία να μας τσιμπήσουν, τότε έχουμε… παρατράγουδα. Τρέχουμε σε Κέντρα Υγείας ή εξωτερικά Ιατρεία Νοσοκομείων για τις πρώτες βοήθειες, ενώ και ο πόνος είναι αφόρητος.
Γράφει ο Δημήτρης Τηνιακός (γεωπόνος)
"Οι σκορπιοί είναι αραχνίδες. Η φυσιολογία τους θυμίζει περισσότερο αράχνες, τσιμπούρια και ακάρεα παρά στα έντομα. Πολλοί, δε, λόγω του μήκους τους, τους μπερδεύουν με ερπετά, μια απολύτως λανθασμένη αντίληψη.
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
Οι σκορπιοί ανήκουν στην κατηγορία των αραχνίδων (class: Arachnida) της συνομοταξίας των αρθρόποδων (Phylum: Arthropoda) του ζωικού βασιλείου και στην τάξη των σκορπιών (Orders: Opiolines, Palpigradi, Psedorscorpionida, ricinulei, schizomida, scorpiones).
Το μήκος τους κυμαίνεται από 7.5 έως 20 εκατοστά, φέρουν τέσσερα ζεύγη ποδιών και λεπτή ουρά στην οποία καταλήγει το κεντρί από το οποίο εκκρίνεται το δηλητήριο (το οποίο παράγεται από εξειδικευμένους αδένες που φέρουν στο κοιλιακό τους τμήμα) με το οποίο σκοτώνουν τα θηράματά τους. Επιπλέον έχουν μεγάλες δαγκάνες και είναι σαρκοβόροι.
Διαχειμάζουν σε ξηρά κλίματα και τους συναντάμε κυρίως κάτω από πέτρες, μέσα στην άμμο και σε εσοχές κορμών ανάμεσα από ξύλα, ακόμα και σε τοίχους ή σε περβάζια παραθύρων. Οι σκορπιοί είναι νυκτόβιοι γι’ αυτό το λόγο, το πρωί μπορεί να τους βρούμε μέσα σε παπούτσια, παντόφλες, ρούχα κ.λπ..
Υπάρχουν πάνω από 1.000 είδη σκορπιών οι οποίοι ανήκουν σε έξι οικογένειες. Μόνο ορισμένοι από τους σκορπιούς της οικογένειας bultidate παράγουν δηλητήριο νευροτοξικό για τον άνθρωπο. Τα πλέον δηλητηριώδη είδη είναι ο buthotus tamulus τον οποίο συνατάμε στην Νότια Ασία, ο Leiurus quiquestriantus στην Βόρεια Αφρική και στην έρημο Σαχάρα, ο Tittyus Serulatus που ζει στη Βραζιλία και τη ζούγκλα του Αμαζόνιου και ο Cetruroides suffesus στην Κεντρική Αμερική. Μόνο στο Μεξικό πεθαίνουν περίπου 1.000 άτομα κάθε χρόνο από τα τσιμπήματα σκορπιών.
Στη χώρα μας συναντάμε γενικά δύο είδη σκορπιών: τους ξανθούς σκορπιούς, οι οποίοι βρίσκονται σε παραθαλάσσιες περιοχές ή κοντά σε λίμνες και ποτάμια και τους μαύρους σκορπιούς, που ζούνε σε ορεινές περιοχές. Αν και οι σκορπιοί που έχουμε στη χώρα μας δεν ανήκουν στους θανατηφόρους, τα τσιμπήματά τους είναι αρκετά επώδυνα και ιδιαίτερα αυτά των ξανθών.
ΚΑΤΑΓΩΓΗ
Ο σημερινός σκορπιός κατάγεται από το θαλάσσιο σκορπιό (Jaekelopterus rhenaniae), ένα «προϊστορικό τέρας» που ζούσε πριν την εμφάνιση των δεινοσαύρων.Αυτός είχε μέγεθος 2,5-3,5 μέτρα και ζύγιζε περίπου 180 κιλά! Στον Jaekelopterus rhenaniae πρέπει να οφείλουν την καταγωγή τους όλα τα είδη αραχνών, τσιμπουριών και ακάρεων. Μια πρόσφατη ανακάλυψη σε λατομείο της Γερμανίας είναι πραγματικά εντυπωσιακή.
Απολιθωμένη δαγκάνα σκορπιού μήκους 46 εκατοστών αποδεικνύει την αλήθεια για το μέγεθος του πρόγονου του σκορπιού. Ο Jaekelopterus rhenaniae ο οποίος εξαφανίστηκε πριν 390 εκατομμύρια χρόνια, πρέπει να ήταν ο κυρίαρχος των λιμνών και των ποταμιών κατά τη διάρκεια της Ανθρακοφόρου Περιόδου.
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι γιγάντιες διαστάσεις των πρωτόγονων αρθρόποδων οφείλονταν στα υψηλά επίπεδα οξυγόνου εκείνης της εποχής, ενώ άλλοι τις αποδίδουν σε μια προϊστορική «κούρσα εξοπλισμών» ανάμεσα σε θηράματα και κυνηγούς. Άλλωστε τα πρωτόγονα ψάρια που κυνηγούσε ο υδρόβιος σκορπιός, ήταν και αυτά θωρακισμένα.
Η ομάδα του δρ Μπρέιντι, από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, αποδίδει όμως το γιγαντισμό των ασπόνδυλων της περιόδου εκείνης στην απουσία αρπακτικών. «Το μεγάλο μέγεθος σημαίνει ότι φαίνεσαι πολύ. Η φυσική εξέλιξη δεν ευνοεί το μέγεθος. Πρέπει να είσαι μικρόσωμος για να κρυφτείς και να επιβιώσεις».
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι σκορπιοί εγκατέλειψαν το υγρό στοιχείο για την ξηρά πριν 450 εκατομμύρια χρόνια, οπότε και εμφανίστηκαν για πρώτη φορά ως χερσαία όντα. Ο υδρόβιος πρόγονος του σημερινού σκορπιού, Jaekelopterus rhenaniae, κατατάσσεται στους ευρυπτερίδες, απ' όπου πιθανότατα προήλθαν και όλοι οι αραχνίδες.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Το δηλητήριο των σκoρπιών είναι µίγµα υδατοδιαλυτών ουσιών και περιέχει βλενοπολυσακχαρίτες, µικρές ποσότητες υαλουρονιδάσης και φωσφολιπάσης, µικρού µοριακού βάρους µόρια (όπως η σεροτονίνη ή η ισταµίνη), ανασταλείς της πρωτεάσης, απελευθερωτές ισταµίνης και νευροτοξίνες.
Οι νευροτοταξίνες ασκούν χολινεργικές και αδρενεργικές δράσεις, έχουν άµεση δράση στη συναπτική µεµβράνη και κυρίως στους διαύλους νατρίου µε συνέπεια την εισροή ιόντων νατρίου και ασβεστίου στο κύτταρο.
Η βαρύτητα της δηλητηρίασης σχετίζεται µε τη πoσότητα και τη σύσταση του δηλητηρίου, που εξαρτάται από το είδος του σκορπιού, την ηλικία του, τη κατάσταση θρέψης του, την εποχή του δήγματος, τη γεωγραφική περιοχή και την ακεραιότητα του κεντριού, αφού πολλοί σκορπιοί έχουν σπασµένο κεντρί και το δήγμα τους δεν µπορεί να διαπεράσει το δέρµα. Η ηλικία και το µέγεθος είναι οι παράγοντες που προκαλούν και τις βαριές δηλητηριάσεις.Τέλος, το σηµείο δήγµατος και πιθανόν η διαφορετική ευαισθησία των θυµάτων στο δηλητήριο διαδραματίζουν κάποιο ρόλo.
Το δήγµα των µη θανατηφόρων σκορπιών µοιάζει µε αυτό της σφήγκας αν και είναι κάπως πιο οδυνηρό ενώ πρέπει να αντιμετωπίζεται κατά τον ίδιο τρόπo.Το δήγµα των θανατηφόρων σκορπιών είναι πιο επώδυνο. Αρχικά προκαλείται αίσθηµα κνησµού που μπορεί να γίνει αντιληπτό από το θύμα αφού δεν υπάρχει κάτι το εµφανές στο σηµείο του δήγµατος.
Αντίθετα, η παρουσία οιδήµατος και ερυθήµατος ή πορφυρής απόχρωσης του δέρµατος είναι ενδείξεις ότι το δήγµα προέρχεται από µη θανατηφόρo είδος σκορπιού. Ακολουθεί σε διάστηµα 5-60 λεπτών πόνος, που µπορεί να είναι αρκετά έντονος. Το σηµείο του δήγµατος είναι πολύ ευαίσθητο στη ψηλάφηση.
Χαρακτηριστικά είναι το τελευταίο σηµείο του σώµατος που αναρρώνει. Το ελαφρό κτύπηµα του προκαλεί πόνο ή αίσθηµα καύσους που µεταναστεύει µέσω του άκρου προς τον κορµό. Η ευαισθησία και ο ελαφρύς πόνος µπορούν να παραµείνουν µέχρι 10 µέρες έως δύο εβδομάδες.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ
Το τσίμπημα του σκορπιού είναι αρκετά επώδυνο. Προκαλεί τοπικό οίδημα, φλεγμονή η οποία συνοδεύεται από υπεραιμία στην περιοχή (αλλαγή χρωματισμού – αύξηση θερμοκρασίας). Ακόμη πολλές φορές παρατηρείται μούδιασμα, ναυτία, πυρετός, δυσκολία στην ομιλία, κράμπες στο στομάχι, σπασμοί και σοκ.
Στη χώρα μας δεν υπάρχουν στο φυσικό τους περιβάλλον θανατηφόροι σκορπιοί όμως μπορεί να παρέλθει θάνατος του θύματος αν προκληθεί αλλεργικό σοκ. Οι πρώτες βοήθειες στην αντιμετώπιση των γενικευμένων συμπτωμάτων περιλαμβάνουν κυρίως τη βασική υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών και τη χορήγηση του αντίστοιχου ορού, ο οποίος περιέχει αντισώματα που εξουδετερώνουν το δηλητήριο.
Λέγεται ότι λίγα δευτερόλεπτα εναπόθεσης ζεστού νερού στην περιοχή του δήγματος είναι αρκετά ώστε να απαλυνθεί η πληγή από το τσίμπημα του σκορπιού. Πενήντα βαθμοί Κελσίου πάνω στα δήγματα όλων των αρθρόποδων είναι πολύ αποτελεσματικοί, αφού η θερμοκρασία αυτή διασπά όλες τις προτεϊνικής φύσεως τοξίνες κ.λπ. που εισέρχονται μέσα από το δέρμα μας.
Στην Ελλάδα και σε διάφορες χώρες του εξωτερικού γίνεται το αντίθετο, δηλαδή κρύο νερό ή πάγος. Ειδικά όταν έχουμε τσιμπήματα από κουνούπια, ένα σύντομο ζεστό μπάνιο ή ντους είναι ανακουφιστικό. Αν δεχτούμε τσίμπημα από σκορπιό και χρειαζόμαστε πολύ ώρα ώστε να φτάσουμε σε κάποιο ιατρικό κέντρο, γιατρό ή νοσοκομείο ακόμα και η φλόγα ενός αναπτήρα κοντά στο τσίμπημα είναι ανακουφιστική.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΚΟΡΠΙΩΝ
Συνήθως για τους σκορπιούς χρησιμοποιούμε απωθητικά και λιγότερο σκευάσματα για την εξόντωσή τους. Σε περιπτώσεις όμως που εμφανίζονται σκορπιοί μέσα σε σπίτι δεν είναι δυνατή η χρήση απωθητικών και πρέπει να επέμβουμε με κατάλληλα σκευάσματα εξόντωσης.
ΑΠΩΘΗΤΙΚΑ
Τα απωθητικά σκευάσματα έχουν βάση το θείο. Και σκέτο θειάφι φυτοπροστασίας είναι αρκετά αποτελεσματικό και όσο παραμένει σταθερό στο χώρο, δεν επιτρέπει την έλευση όχι μόνο αραχνίδων αλλά και ερπετών. Ο τρόπος χρήσης του θειαφιού είναι η περιμετρική οριοθέτηση ενός χώρου (π.χ. ενός σπιτιού) πλάτους περίπου 10cm. Για καλύτερο αποτέλεσμα καλή θα ήταν η διάνοιξη ενός επιφανειακού αυλακιού βάθους περίπου 5 εκατοστών και πλάτους 10. Με τον τρόπο αυτό αυξάνουμε την υπολλειματικότητα του θειαφιού στο χώρο, ο οποίος θα μειώνεται από τον αέρα και τις βροχές.
ΑΠΟΛΥΜΑΝΤΙΚΆ:
H απολύμανση ενός χώρου από αραχνίδες πρέπει να γίνεται με υγειονομικά σκευάσματα. Τα ισχυρότερα κατά των σκορπιών είναι τα σκευάσματα με βάση τα οξείδια του πυριτίου. Αυτά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται από εξειδικευμένο συνεργείο απολυμάνσεων κατοικημένων περιοχών, γιατί αλόγιστη ή απρόσεχτη χρήση τους μπορεί να έχει δυσμενές συνέπειες για τους ανθρώπους ή τα κατοικίδια που ζουν εκεί.
